Carpenter bijen zijn de grootste soorten wilde bijen die inheems zijn voor ons. Kenmerkend is hun hommelachtige, zwartgekleurde uiterlijk en hun luide gegrom. In het volgende willen we nader bekijken wat de grappige kerels zo interessant en uniek maakt in hun manier van leven.

Met zijn enorme lichaamsgrootte doet de zwarte timmermansbij meer denken aan een horzel

Inhoudsopgave

Toon alles
  1. de essentie in het kort
  2. namen
  3. houten bijensteek
  4. Nut van timmermansbijen
  5. Omgaan met timmermansbijen
  6. geslacht van timmermansbijen
  7. Identificeer houtbijensoorten
  8. Lokale timmerman bij situatie
  9. Veel Gestelde Vragen

    10. de essentie in het kort

    • De timmermansbij (Xylocopa) wordt ook wel blauwe timmermansbij, zwarte timmermansbij of grote timmermansbij genoemd
    • Timmerbijen worden met uitsterven bedreigd en worden daarom beschermd
    • Bijen kunnen zich nestelen in de tuin met dood hout of een bijenhotel en nectarrijke bloemen
    • Timmermansbijen zijn erg vreedzaam, maar ze kunnen ook steken

    Blauwe, zwarte of grote timmermansbij

    Vele namen, één bij: Achter de namen "Blue Carpenter Bee", "Black Carpenter Bee", "Blue Black Carpenter Bee" of "Big Carpenter Bee" staat één en dezelfde soort bij: de Xylocopa. Het heeft een zwart lichaam en blauwe vleugels en is aanzienlijk groter dan zijn gestreepte verwanten, dus alle namen zijn heel toepasselijk.

    Kunnen timmermansbijen steken?

    Timmerbijen kunnen net als elke andere bijensoort steken. Ze doen dit echter zeer zelden en alleen als ze zich echt bedreigd voelen. Timmerbijen zijn solitaire insecten en erg schuw en daarom niet erg gevaarlijk. Als je het zeldzame ongeluk hebt gehad door een timmermansbij te zijn gestoken, behandel de steek dan zoals elke andere bijen- of wespensteek:

    • Verwijder de angel
    • wrijf een plakje rauwe ui over de angel
    • koel de angel
    • Een pasta van zuiveringszout en water desinfecteert en verkoelt
    • Etherische oliën zoals kruidnagelolie, muntolie of lavendelolie desinfecteren en verminderen jeuk

    uitweiding

    Vecht tegen timmermansbijen

    Timmermansbijen zijn zeldzame eenlingen en niet gevaarlijk. Ook wie denkt zijn houten dak tegen timmermansbijen te moeten beschermen, komt tot rust: timmermansbijen nestelen alleen in rot, zacht hout. Er is dus geen reden om timmermansbijen te bestrijden.

    Nut van timmermansbijen

    Waarom timmermansbijen op de rode lijst van het Federaal Agentschap voor Natuurbehoud staan, is natuurlijk in de eerste plaats te wijten aan hun bevolkingsafname. Het stoppen hiervan is een noodzaak van de algemene soortenrijkdom, die nodig is voor een evenwichtig ecologisch macrosysteem op de lange termijn.

    Veel beschermde soorten worden benadrukt vanwege hun onmiddellijke bruikbaarheid - dit kan uiteindelijk meer particuliere tuinders motiveren om zich in te zetten voor de bescherming van de soort in kwestie.

    Natuurlijk is ook de timmermansbij een belangrijke schakel in het ecosysteem. Zoals alle bijen vervult het ook een rol als bestuiver van planten - maar dit is slechts matig uitgesproken, omdat timmermansbijen de gewoonte hebben om op te treden als zogenaamde nectarrovers. Zo hebben ze de gewoonte om de nectar van sommige plantenbloesems te pikken zonder er iets voor terug te geven: omdat ze zijn uitgerust met sterke kaken, die ze gewend zijn om nesten te bouwen, bijten ze soms gewoon door bijzonder diepe, moeilijk bereikbare bloeit - het bestuivingseffect blijft mogelijk onderweg.

    Normaal gesproken doen timmermansbijen hun bestuivingstaak echter heel goed bij het verzamelen van nectar. Door hun lange tong zijn ze vooral gespecialiseerd in madeliefjes, vlinders en schaamlippen. Grote timmermansbijen vliegen graag naar de lipbloesems van de salie of de bloesems van de blauweregenvlinder. Ze hoeven ook niet in de bloembasis te prikken, dus bestuiven ze ijverig de prachtige tuinplanten. Leuk om hier te zien:

    youtube

    Hoe ga je om met timmermansbijen?

    Gezien de soortenbedreiging, moet u over het algemeen timmermansbijen in uw tuin verwelkomen. Het is zeker niet nodig om ze weg te jagen - zelfs als hun grote, zwarte en luid zoemende aanwezigheid in het begin een beetje verontrustend kan zijn. De dieren zijn geenszins bijzonder gevaarlijk of zelfs schadelijk.

    Gezien het vrij matige aanbod van geschikt leefgebied in het hele land, is het prijzenswaardig als u zich inspant om de dieren een thuis te bieden. U kunt dit op een aantal manieren doen. Bovenal is het zinvol om ruimte te creëren voor mogelijke broedplaatsen. Bijvoorbeeld door de volgende maatregelen:

    • Dood hout niet zorgvuldig opruimen
    • Maak zo nodig een bijenhotel

    Laat dood hout in de tuin liggen

    Heeft u een oude boom in de tuin die nog niet dreigt om te vallen en u niet al te veel hindert, laat hem dan staan waar hij staat. Het biedt niet alleen timmermansbijen een prachtige basis voor het maken van hun nesttunnels, maar ook een breed scala aan leefomstandigheden voor andere insecten-, zoogdier- en vogelsoorten.

    Omdat timmermansbijen ook erg trouw zijn aan hun standplaats, biedt vooral een oude boom hen een uitstekend thuis waar ze steeds weer gebruik van kunnen maken. Je kunt ook de verbazingwekkende, enthousiaste booractiviteit van individuele timmermansbijen op de stam observeren.

    Het laten staan van ander dood hout, zoals gebroken, rotte takken, is natuurlijk ook de moeite waard voor het huis van timmermansbijen. Om de uitstraling van de tuin niet te grof te laten worden, kunt u ook op een slimme manier losse, mooi gevormde oude takken plaatsen aan de randen van perken of aan de oever van een tuinvijver.

    bijenhotel

    Een bijenhotel ziet er mooi uit en trekt veel nuttige insecten naar de tuin

    Als je een wat nettere tuinstijl hebt en deze wilt behouden, raden we aan om een insectenhotel of een specifiek bijenhotel te creëren. Deze kun je zo ontwerpen dat er ook andere nuttige bijen in kunnen nestelen. Voor timmermansbijen moet het bijenhotel natuurlijk worden uitgerust met zoveel mogelijk massief maar verrot oud hout. Oudere takschijven kunnen er ook heel decoratief uitzien met opvallende jaarringen en grotere scheuren. Ook de timmermansbijen vinden in de scheuren goede aanknopingspunten voor hun boorwerkzaamheden.

    Maar ook timmermansbijen gebruiken graag holle plantstelen gevuld met stevig merg als nestplaats. Stengels van Japanse duizendknoop, riet of bamboe worden aanbevolen. Afhankelijk van de grootte van de timmermansbijen, moet de doorsnede van de stengels ongeveer 5-9 mm zijn. Als je al heel lang timmermansbijen in je tuin hebt, kun je ook een gat in een oude nestplaats gebruiken als richtlijn bij het doorsnijden van plantenstengels. Sommige andere wilde bijensoorten voelen zich ook erg op hun gemak in plantenstengels.

    Het geslacht van timmermansbijen

    De timmermansbijen, zoölogisch gezien Xylocopa, zijn een van de drie geslachten binnen de echte bijenfamilie. Ze zijn nauw verwant aan de honingbijen van het geslacht Apinae.

    Zoals zo vaak het geval is bij namen van diersoorten, komt hun wetenschappelijke en vertaalde naam voort uit hun manier van leven: Xylocopa betekent zoiets als "de houthakker" - en in feite werken de timmermansbijen intensief aan hout bij het bouwen van hun nesten. Met hun krachtige monddelen boorden ze tunnels in boomtakken en rotte stammen, maar soms ook in houten delen van menselijke constructies zoals hekpalen.

    Hoeveel hout ze verwijderen bij het maken van hun lange holen, kun je zien aan de houtsnippers die onder hun nestplaatsen ontstaan. In gebieden waar ze talrijker zijn, worden ze soms ook bestreden vanwege hun houtborende activiteit.

    Taxonomie en voorkomen

    Het geslacht van timmermansbijen omvat in totaal ongeveer 500 soorten binnen 31 subfamilies wereldwijd. De meeste van hen leven in tropische en subtropische gebieden, omdat de dieren extreem warmteminnend zijn. Slechts 8 soorten hebben zich aangepast aan de Europese klimatologische omstandigheden en slechts 3 soorten hebben zich in Midden-Europa gevestigd. Met het opwarmende klimaat kunnen timmermansbijen vaker worden gezien in onze plaatselijke tuinen, hoewel ze over het algemeen zeldzaam zijn. Vooral in de zuidelijke deelstaten zoals Baden-Württemberg, Rijnland-Palts, Saarland, Beieren en Hessen hebben timmermansbijen zich duidelijk verspreid.

    uitweiding

    zwaluwstaart

    De algemene opwarming van het klimaat heeft ook de weg vrijgemaakt voor andere grote insectensoorten om onze Midden-Europese breedtegraden te bereiken: in dezelfde mate als bijvoorbeeld timmermansbijen, zijn duivenstaarten hier de afgelopen jaren aanzienlijk sterker aanwezig. Niet alleen de naam van de grote vlinders doet meer denken aan een kleine vogel dan aan een insect, maar ook hun uiterlijk: door hun spanwijdte van maar liefst 4 centimeter, hun wit gedessineerde achterste deel en hun beweeglijke heen en weer suizende vlucht hebben ze op bloemen bijna een beetje gelijkenis met een kolibrie.

    De duivenstaart is steeds vaker te vinden op onze breedtegraden

    Kijk

    Timmerbijen zijn relatief eenvoudig te onderscheiden van andere echte bijen of wilde bijen. Een van de meest voor de hand liggende onderscheidende kenmerken is aan de ene kant hun kleur, die niet zwart en geel is zoals sommige andere echte bijen die leken als typisch beschouwen: de meeste houtbijensoorten worden gekenmerkt door een diepzwarte kleur, vaak vergezeld van metallic glinsterende nuances in blauw tot paars op het lichaam en de vleugels.

    De gestalte verschilt ook aanzienlijk van honingbijen of andere bijensoorten: timmermansbijen hebben een ongewoon grote en gedrongen lichaamsbouw, vergelijkbaar met die van hommels. (Hommels zijn trouwens ook echte bijen)

    levenswijze

    Timmerbijen hebben een jaarlijkse cyclus die in sommige opzichten verschilt van die van andere solitaire bijen. Allereerst is het ongebruikelijk dat timmermansbijen zowel vrouwtjes als darren laten overwinteren. Hiervoor zoeken ze individueel of in groepjes een plek die beschut is tegen wind, regen en kou, zoals een kuil die ze in de grond hebben gegraven of een spleet in een muur of hout. Het oude nest wordt soms ook als winterverblijf gebruikt.

    Het nieuwe timmermansbijenjaar begint in april. Dan, na het ontwaken uit de winterslaap, komen vrouwtjes en darren samen om te paren. Het vrouwtje begint dan individueel een nestplaats te creëren. Om dit te doen, boort hij broedbuizen in ouder maar nog steeds relatief massief hout en zet er ongeveer 10 tot 15 broedkamers in. In elk daarvan wordt een ei gelegd en voorzien van een proviandpakket. Deze bestaat uit een mengsel van ingebracht bloemstuifmeel, nectar en afscheiding van de hoofdklier. Ten slotte worden de op deze manier voorbereide broedmachines gesloten en worden de larven aan hun lot overgelaten.

    De larven ontwikkelen zich zelfstandig verder met het verstrekte voedsel. Na ongeveer 2 maanden verpoppen ze en worden ze binnen een paar dagen de voltooide timmermansbij. Als zodanig eten ze zich een weg uit hun houten broedkamer en kunnen ze het leven beginnen als een volwassen dier.

    De vrouwtjes leven relatief lang in vergelijking met andere solitaire bijen. Na hun winterslaap leven ze vaak tot ver in de zomer en kunnen ze de ontwikkeling van hun nakomelingen volgen. Nadat ze zijn uitgekomen, wordt soms zelfs een soort gedeelde flat tussen generaties opgezet.

    Hier is een klein, overzichtachtig profiel van de timmermansbijen:

    Zoölogische classificatie Kijk Gebeuren levenswijze Speciale identificatiekenmerken
    Behoren tot de echte bijenfamilie binnen de onderorde van de stekende bijen en de onderorde van de wespen Vergeleken met andere soorten echte bijen, heeft het een vrij groot en hommelachtig gehurkt lichaam (14 tot 28 cm lang), opvallend diepzwart van kleur, vaak bedekt met een metaalblauwe tot violette glans Slechts 3 soorten zijn vertegenwoordigd in Centraal-Europa, deze voornamelijk in zuidelijke tot zuidoostelijke landen, in het Duitstalige gebied, vooral in Zwitserland, in Oostenrijk en in Duitsland in deelstaten zoals Baden-Württemberg, Beieren, Saksen, Eenzame manier van leven, d.w.z. individueel leven, geen kolonievorming, eenjarige cyclus, vrouwtjes en darren houden beide een winterslaap groot, gitzwart, corpulent uiterlijk, luid gezoem tijdens het vliegen

    Deze video gemaakt door de Nabu Thüringen geeft een indruk van de timmermansbij en zijn manier van leven:

    youtube

    Identificeer houtbijensoorten

    Grote timmermansbij (Xylocopa violacea)

    De timmermansbij, zoölogisch Xylocopa violacea, heeft verschillende achternamen die al snel hun eigen soort suggereren. In feite kunnen echter de blauwe timmermansbij, blauwzwarte timmermansbij, paarsvleugelige timmermansbij en gewone timmermansbij op één hoop worden gegooid met respectievelijk de koppen 'grote timmermansbij' en 'Xylocopa violacea'. Soms wordt de soort zelfs zwarte hoornaar genoemd, omdat zijn lichaamsgrootte en donkere kleur een beetje doen denken aan zijn grotere verwanten uit de onderfamilie van echte wespen.

    De belangrijkste kenmerken van de grote timmermansbij worden al bepaald door de kleurbepalende achternamen: hun vleugels zijn eigenlijk doorkruist door blauw tot violet glinsterende aderen. Hun achterlijf is diepzwart, rondachtig als een hommel en heeft dicht en kort haar, het middensegment van het lichaam, de thorax, is iets lichter en heeft de neiging blauwgrijs te zijn. Over het algemeen bereiken grote timmermansbijen - zoals hun hoofdnaam aangeeft - een behoorlijk indrukwekkende grootte. Ze kunnen tot 28 millimeter lang worden.

    (Xylocopa-iris)

    Net als de grote timmermansbij is deze timmermansbij een van de weinige soorten die ook in Midden-Europa wijdverbreid is. Hij komt vooral voor in het Middellandse Zeegebied, maar komt ook voor in het nabije zuidoosten tot Centraal-Azië. Er zijn ook exemplaren gevonden in bepaalde regio's van Zwitserland en Oostenrijk. Hier in Duitsland komt het meer in het zuiden voor, of helemaal niet.

    Met een lichaamslengte van 14 tot 16 millimeter blijft de Xylocopa-iris beduidend kleiner dan de timmermansbij, maar qua gestalte is hij even gedrongen en hommelachtig. Hun hele lichaam is gitzwart, de buik glinstert een beetje in metaalachtig, soms groenachtig blauw.

    Oosterse timmermansbij (Xylocopa valga)

    De Xylocopa valga heeft lange, zwarte voelsprieten

    De soort Xylocopa valga staat in het Duits bekend als de oosterse of zwarte voelsprietenbij. Het is de derde (en laatste) soort die in Midden-Europa voorkomt. Het is vooral wijdverbreid in Zuid- tot Zuidoost-Centraal-Europese landen zoals Italië, Slovenië, Roemenië, Servië of Griekenland. In Duitsland is de oostelijke timmermansbij geïsoleerd in Baden-Württemberg, Beieren en Saksen.

    Qua uiterlijk lijkt hij in bepaalde opzichten op de timmermansbij, bovenal heeft hij een even dikke, hommelachtige en zwartgekleurde buik en bereikt hij, net als de Xylocopa violacea, een totale lengte van maximaal 28 centimeter. Kenmerkend, die ook in een van de triviale namen van deze soort is vastgelegd, zijn de opvallende en consequent diepzwarte antennes. De vleugels zijn zwart met een metaalachtige, blauwachtige tint.

    Andere soorten gevonden in Europa:

    Niet direct in Duitsland, maar in het wijdere Europese gebied, met name in de Balkan, zijn de volgende houtbijensoorten vertegenwoordigd:

    • Xylocopa cantabrita
    • Xylocopa amedaei
    • Xylocopa gracilis
    • Xylocopa olivieri
    • Xylocopa uclesiensis

    Interessant om te weten:

    Sommige van deze "niet-Duitse" houtbijensoorten vertonen in onze ogen een wat meer typisch bijenbeeld. De Xylocopa cantabrita en de ylocopa olivieri hebben bijvoorbeeld een ongeveer zwart-geel gestreepte kleur zoals de honingbijen in plaats van een metaalzwarte kleur. De gestreepte markeringen zijn echter meestal niet zo uitgesproken en de kleuren hebben de neiging meer bruinachtig roodachtig te zijn. Hun lichaamsbouw is ook corpulent en groot, zoals timmermansbijen, met een lengte van ongeveer 18 tot 22 millimeter.

    De Xylocopa cantabrita komt vooral voor op het Spaanse schiereiland en is daarom algemeen bekend als de Spaanse timmermansbij.

    Situatie van timmermansbijen in Duitsland

    De vraag hoe het met ons timmermansbijen gaat is natuurlijk terecht in tijden van steeds dringender wordende soortenbescherming. Gezien de algemene achteruitgang van de planten- en diersoortendiversiteit nemen we ook de situatie van timmermansbijen onder de loep.

    De zaak is eigenlijk tweesnijdend. Enerzijds is de timmermansbij een van de met uitsterven bedreigde diersoorten in dit land. Vooral de timmermansbij, die in onze regio het meest voorkomt, staat op de zogenaamde rode lijst van het Federaal Agentschap voor Natuurbehoud. Ze wordt dus al een hele tijd nauwlettend in de gaten gehouden.

    De afname van lokale houtbijensoorten is voornamelijk te wijten aan het gebrek aan geschikt leefgebied. Zoals we al hebben geleerd, geven timmermansbijen de voorkeur aan dood hout om hun nestholen te bouwen.De vele te nette tuinen in dit land bieden daar echter weinig van en ook in de land- en bosbouw wordt steeds meer ruimte niet meer aan het toeval of de natuur overgelaten. Dood hout dat gewoon rondslingert is een zeldzaamheid, maar een belangrijke basis voor het leven van timmermansbijen en vele andere kleine diersoorten.

    Anderzijds is er echter ook een zekere hernieuwde verspreiding van de soort waar te nemen: doordat de zomers steeds heter worden en de winters steeds milder, dringen warmteminnende insectensoorten de timmermansbijen steeds verder door in noordelijke streken. Ondanks hun toegenomen voorkomen in het zuidelijke deel van het land, is het ook mogelijk dat u de ene of de andere timmermansbij ziet in Noord-Duitse gebieden zoals Brandenburg, NRW of Nedersaksen.

    Veel Gestelde Vragen

    Kunnen timmermansbijen gevaarlijk zijn?

    Gezien hun grootte, mysterieuze zwarte kleur en luid gezoem, lijken timmermansbijen voor sommige tuinders misschien niet helemaal koosjer. Natuurlijk ook omdat de aanblik ervan nog vrij zeldzaam en bijna een beetje exotischer is.

    Over het algemeen behoren timmermansbijen tot de minder gevaarlijke soorten binnen de echte bijenfamilie. Dit komt door hun eenzame, d.w.z. individueel levende, manier van leven. In principe hebben solitaire stekende insecten minder reden om te steken, omdat de verdediging van een staat als verdedigingssituatie niet meer nodig is. Sociaal levende soorten, d.w.z. soorten die grote kolonies vormen, zoals Duitse wespen, hoornaars of honingbijen, moeten een hele kolonie beschermen om de soort in stand te houden en hebben daardoor simpelweg meer oppervlak om aan te vallen.

    Solitaire soorten zoals timmermansbijen daarentegen zijn alleen afhankelijk van hun angel wanneer ze als individu worden aangevallen, bijvoorbeeld bij het foerageren naar voedsel. Het is daarom vrij zeldzaam dat ze steken. De afscheiding in hun angel is ook niet giftiger dan die van honingbijen. Om een steek te voorkomen, moet je een timmermansbij met rust laten en hem niet lastigvallen.

    Worden timmermansbijen beschermd of bedreigd?

    In Duitsland heeft de timmermansbij de status van "bijzonder beschermd" op grond van de federale natuurbeschermingswet. Het aantasten, vangen of doden van timmermansbijen is daarom verboden en zal worden vervolgd.

    Benader de dieren dus voorzichtig! In plaats van ze weg te jagen, creëer je de leefomstandigheden die hen in het wild steeds meer worden afgenomen door je tuin op een natuurlijke manier in te richten, dood hout te laten rondslingeren en indien nodig een nesthulp te bouwen.

Categorie:

Dieren in de tuin